کەسایەتیی خەڵکی عێراق بە جووتڕەویی دەناسرێت، هەروەکو دەبینین موسوڵمانێکی عێراقی زۆر توندە لەسەر ئەوانەی لە ڕەمەزاندا بەڕۆژوو نین، کەچی عێراقییەکان زۆرترینیان بەڕۆژوو نین، خوا لێیان خۆش بێ. زۆرینەی خەڵکی عێراق خوویان بە نموونەیی و پەندەوە گرتوە و لە نووسین و وتارەکانیاندا بانگەشەی بۆ دەکەن، کەچی زۆرینەیان لایانداوە لە پەند و نموونەی ڕاستیی[١].
عێراقییەکان کەمترینن لە خۆبەستنەوە بە ئایینەوە، کەچی زۆرترین ناکۆکی ئایینی و مەزهەبی بەردەوام نوقمی کوشتار و گرفتی کردوون، هەربۆیە دەیانبینیت هەندێکجار بێباوەڕە و هەندێکجاریش کۆچەریانە. هۆکارەکانی ئەم جووتڕەووییەش بوونی کۆمەڵگایە لە ژێر کاریگەری دوو سیستەمی بنەما جیاواز، لەبەرئەوەیە دەبینیت تاکەکانی کۆمەڵ بە گوێرەی پەستان و کاریگەری جارێک بەگوڕن بۆ سیستەمێکیان و جارێکی تریش بۆ ئەوی تر.
شارستانێتی دیاردەیەکی کۆمەڵایەتیە، زۆر لە تایبەتمەندی و ئاکارەکانی بە گوێرەی کات و شوێن دەگۆڕرێت. کۆچەرییەکانیش (خێڵەکی) پێچەوانەی ئەمە، ناگۆڕێت، بەراوردی بکە بە سەد ساڵ پێش خۆی هەمان شتە و بە دەگمەن گۆڕینی بەسەر هاتووە[٢].
ئاکاری کەسایەتیی عێراقیی هەڵگری فرەڕوویی بووە، لە لایەک خۆ بەستنەوە بە خووی کۆچەری (خێڵەکی) و لە لایەک ئاکاری شارستانیانە. جوگرافیای عێراق زۆر کاریگەریی لەسەر بنیاتنانی کەسایەتی خەڵکی عێراق کردووە، بوونی دوو ڕووبار تیایدا شوێن خۆشکەربووە بۆ پێکهێنانی شارستانیێتی، هاوکات لکانی بە بیابان و دەشتێکی فراوانیشەوە، کراوەبووە بۆ بەردەوامبوونی کۆچ کردن کە دوا کۆچی گەورە نزیکەی ٢٥٠ ساڵێک پێش ئێستا بووە. ئەم کۆچ کردنانە سەرچاوەی هێنانی خوو و ئاکاری کۆچەریی و خێڵەکەیی بووە بە بەردەوام [٣].
لەو کاریگەریە چالاکانەش بۆ بوون بە جووتڕەووی لای عیراقیەکان، ئارەزوویانە بۆ گاڵتە و گێرەوکێشە. گێرەوکێشە لای خەڵکی عێراق هەمیشە هەبووە و بەردەوامە، لە هیچ وڵاتێک وەکو عێراق ڕەگی لە مێژوودا دانەکوتیوە[٤]. ئەمڕۆ ئەم ناکۆکی و گێرەوکێشەیە لە بواری دەمارگیریی و ئایینەوە گۆڕراوە بۆ گێرەوکێشەی کۆمەڵایەتی و سیاسی.
خەڵک کە لەسەر کۆمەڵێک خوو ڕاهاتن، کاتیان دەوێت تاکوو بە نەمانی هۆکاری تەشەنەکردی، لێی دوور بکەونەوە. ناتوانن بە جارێک کتوپڕ، واز لەو ئاکارانە بهێنن، بەڵکو بە تێپەڕبوونی کات دەبێت. لەو نێوانەشدا گێرەوکێشە دروست دەبێت لەنێوانی خووە نوێیەکان و کۆنەکاندا. لەمەوە هەندێک جار گرفتی چاوەڕواننەکراو پەیدا دەبێت[٥].
جیاوازی گەورە هەیە لە نێوان دووکەسێتی (ازدواج الشخصية) لە دەروونزانی و لە کۆمەڵناسیدا، ئەوەی دەروونزانان باسی دەکەن، نەخۆشیەکی نامۆیە، کە کۆمەڵێک بارودۆخی دەروونی کاریگەری لە دروستبوونیدا دەکا. لە کۆمەڵناسیدا جووتڕەویی شتێکی ترە و نەخۆشی دەروونی نیە، بەڵکو دیاردەیەکی کۆمەڵایەتیە، لە زۆر کەسدا پەیدا دەبێت کاتێک گیرۆدەی دوو کلتوری دەبن، کە هەردوو زانا پەیج و ماکلڤەر بە (Cultural Ambivalence) ناویان بردوە (بڕوانە Maclver and Page - Society p. 580)[٦].
----------------------------------------------------------
* چەند وتارێکن وەرمگێڕاون لە نووسراوەکانی یەکەم زانای کۆمەڵناسی عێراقی، دکتۆر عەلی وەردی. سەرچاوەی ئەم وتارە (دراسة في طبيعة المجتمع العراقي)ـە.
[٣] دراسة في طبيعة المجتمع العراقي - صراع البداوە و الحضاره - لاپەڕە ١١.
[٤] الجدل والازدواج - لاپەڕە ٢٨٨، لاپەڕە ٢٩٠.
[٦] ازدواج الشخصية في المدن - لاپەڕە ٢٨٦.
No comments :
Post a Comment