بەشێک لە چارەسەر

لەم ڕۆژانەدا چەند خاڵێکم نووسی لەسەر پێداچوونەوە و هەڵسەنگاندنی مانگانەی پرۆژەیەک. یەکێک لەناویاندا بریتی بوو لە "شیکار دۆزینەوە لەبری خەتابار دۆزینەوە، چارەسەر لەبری تۆمەتی هەڵە بەخشین"، 

پشووی هاوین کوڕە پێشمەرگەبووم

پاش دوا تاقیکردنەوەی ئەمساڵ هاتمەوە ماڵێ، وەکوو ڕۆژای پێشوو خەیاڵ و هۆشم لای شیکاری پرسیارەکان بوون، ئەبێ چەند بهێنم و کامە وەڵامم ڕاستە... هێشتا بیرم لە پشووی درێژی هاوین نەکردبووەوە.
ئێوارە باوکم دوای نانخواردن، وتی: "شوکور بۆ خوا مەکتەبت تەواو کرد، دڵنیام کە نمرەی باش دەهێنیت و بە دڵی خۆت دەچیتە زانکۆ، من چاوەڕوانی تۆ بووم، دایکیشت ئەزانێت، وتم با سەری لێ نەشێوێت."
من: "یا ئەڵڵا، خێرە باوکە؟"

وەڵامەکانی بێرناردشۆ

جۆرج بێرناردشۆ (١٨٥٦ تا ١٩٥٠) نووسەرێکی ئێرلەندی بوو، بە شانۆگەرییە ناوازەکانی ناوبانگی دەرکردبوو، لەگەڵیدا بە قسە تەنز ئامێز و وتە بەجێکانی نازناوی هەبوو، کە هەمووی پڕ مانا و پێکەنیناویش بوون. بێرناردشۆ سەرەتای ژیانی زۆر بە هەژاری دەباتە سەر، لە دوایدا بەهۆی فرۆشی کار و نووسینەکانیەوە دەوڵەمەند دەبێ، بەڵام هەر بە سادەیی و خاکی دەمێنێتەوە لە ژیانیدا. زۆر خولیای خوێندنەوە و نووسین دەبێت،

لەگەڵ بەسەرهات و بۆچوونەکانی (عەلی وەردی) دا -٢-

عەلی وەردی پێی وایە مرۆڤ دەستکردی دەورووبەرە، بیرکردنەوە و هەڵسوکەوتی کاریگەری تەواوی دەوروبەری پێوە دیارە، لەسەر ئەوەش بازنەیەک وەکو چێوەی بیرکردنەوە بۆ مێشکی مرۆڤەکان نیگار دەکات.

مرۆڤ وەکو تێبینی دەکەین، ئەمڕۆ و پێشتریش لەسەردەمەکانی پێشوودا خۆی خۆش ویستوە، لە کیفێکی خۆ کردەدا ژیاوە، ڕاستی هەر لەو کیفەوە بینیوە و بینایی هەر لەو کیفەوە دروست بووە. ئەو لە نێوان ئەو کەسانەی لەگەڵیاندا دەژی و ژیان بەسەر دەبا، تەنیا خۆی بە باش و بە ڕاست دادەنێت. ئەگەر کەسێک پلەیەکی بەرزتری لەم وەرگرت، ئازاری دەروونی دەچێژێت و زۆرداریی و بێ سۆزییان بۆ هەڵدەبەستێت[١].

لەگەڵ بەسەرهات و بۆچوونەکانی (عەلی وەردی) دا*

ئەگەر خەڵکی لەسەر باشە و پەسەندی نێوان پیاوەکانی کە لە ژیاندا ماون، دوان و خۆیان خەریک کرد، مانای وایە ئەو کۆمەڵگایە ژیانی تیایە. بەڵام ئەگەر خۆ خەریک کردن بە پیاوە مردوەکانەوە بوو و لەسەریان گێرەوکێشە نرایەوە و دووبەرەکی دروست کرد، ئەوا ئەو کۆمەڵگایە نەخۆشن و خۆشیان مردار دەبنەوە. پیاوەکان دەمرن، بەڵام بیر و کردەوەیان بە نەمری دەمێنێتەوە، هەر بۆیە ئەبوبەکر سدیق - ڕەزای خوای لەسەر بێ - ڕاستی فەرموو کە وتی: "ئەوانەی محەمەد ئەپەرستن ئەوا محەمەد مرد، ئەوانەی خواش دەپەرستن، ئەوا بزانن خوا ئەژی و نەمرە".

لە حەکیمێکیان پرسی

ئەوە بۆ ئاسمان وا پاک و بێگەردە؟
ئەویش بە پێکەنینەوە وتی: "چونکە مرۆڤی تیا ناژی"

ئەی تاکەی فێر دەبین؟
وتی: " تا لە ژیانا بن"

بۆ وەڵامی کەسێک نادەیتەوە خراپەکاری بەرامبەر کردویت؟
ئەڵێت: " شتێکی باشە گاز لەسەگێک بگرمەوە کە قەپی پیا کردوم!؟.."

ئەیگۆڕن!

+ کاکە تۆ دەنگت داوە بۆ کوێ دەچیت؟
- ئەچم ئەیگۆڕم..
+ چی ئەگۆڕیت برا دەنگت داوە و تەواو...
- ئەچم دەنگەکەم ئەگۆڕم... ئەیدەم بە حیزبێکی تر
+ کاکە گیان، شتی وا نابێ، تازە دەنگ لە سندوقایە. بڕۆ بۆت نیە بچیتە ژوورەوە، لەماڵەوە چاوەڕوانی ئەنجامەکان بە و تەواو..

بارانی گەندەڵی

کەی تەواو دەبین؟ کە تۆ دروستی بکەیت و کەسی تر تێکی بداتەوە(*)

زۆر کەس وا دەزانن گەندەڵی هەر پارە دزینە، لەسەر ئەو باسە لەگەڵ برادەرێکدا زۆر دواین، دواجار هەردوکمان بڕوامان وابوو کە لەخوارەوە خەڵک گەندەڵ بووە، چارەسەر کردن لەسەرەوە بێهودەیە، ئەگەر لەخواریشەوە خواست و نیاز نەبێ بۆ گۆڕین. ئەم چیرۆکەش لەو قسانەوە هاتە پێش..

حکوومەتی خێرخوا

گەڕەکی ئێمە میللی بوو، لە نێوان دراوسێکاندا هاتوچۆ و سەردانی یەکتر زۆربوو، لە گەڕەکدا ماڵێک هەبوو، پێچەوانەی ئەم دەستوورە، هاتوچۆی کەسیان نەدەکرد، پەیوەندییان لەگەڵ دراوسێکاندا کەم بوو ، ئێمەش کە تۆپتۆپێنمان دەکرد، زۆر خەممان دەخوارد کە تۆپەکە نەکەوێتە ئەو ماڵەوە، چونکە تا هەفتەیەک نەمان دەبینییەوە، خۆ دەرگایان لە کەس نەدەکردەوە، حەمە ئەیوت زەنگی دەرگاکەیان بەس دیکۆرە.

کەشتییەکان نقوم بوون

کەشتییەکان بە ئاسانی نقوم بوون

(بەرنامەداڕشتن)

زۆر جار کچەکەم بە خۆی و ئامرازێکی یاریکردنەوە لەبەردەممدا دەوەستا، ئەیوت: "بابە کەی تەواو ئەبی، وەرە با یاری بکەین"، زۆر جاریش لە لامەوە خەوی لێ دەکەوت و منیش هێشتا لەسەر مێزی کۆمپیوتەرەکەم تەقەم دەهات. ڕۆژێک پرسیاری کرد: "ئەوە تۆ چی ئەکەی، بۆ ئەوەندە حەزت لە کۆمپیوتەرە؟".

وەڵامی ئەو پرسیارە ئاسان نەبوو، چونکە بیری ئەو هێندە فراوان نەبوو لەوە بگا کە بژێوی ژیانمان بەم کۆمپیوتەرە پەیدا دەبێت، ئەو شەونخونی و دانیشتنە زۆرە، بۆ کات بە فیڕۆدان و یاری کردن نییە بەڵکو بۆ دەستکەوتنی پارەیە. وتم: "من بەرنامە دروست دەکەم و دەیفرۆشم بە پارە، پارەکەیشی ئەدەین بە
خواردن و یاری و جلی جوان بۆ تۆ".

پشووی هاوین لە لیژنەدا بووم

کات ئێوارە بوو، نان ئامادە و سفرە ڕاخراو هەموو دانیشتین و باوکم بیسمیلای کرد و هەموو بەدوایا دەستمان بە خواردن کرد. لەو ساتەدا، یەکێ لە دەرگای دا، دایکم وتی هەرکەسێکە فەرمووی لێ بکە و بابێ بۆ نانخواردن، بەختی خۆی. چووم دەرگام کردەوە، کابرایەکی دراوسێمان بوو، کاک جەلال، داوای باوکمی کرد، وتم نان دەخوا و فەرمووم لێکرد، بە شڵەژاوییەوە وتی وەختی نان خواردنم نیە، کە باوکت تەواو بوو با بێ، دەست بۆ سەر سووچی کۆڵانەکە ڕاکێشا، لە دوورەوە دوو سێ پیاوی تر دیاربوون، وتی کەسێک بە ئوتۆمبێلەکەم خۆی کێشاوە بە عەمودی تەلفۆنەکەیا...

ئاو و ئاگر

ئاگر کڵپەی سەند و هەموو وشکانی گڕ تێبەردا، کاتێک ئاو هات زیندەوەران ڕزگار بکات و ئاگر بکوژێنێتەوە، ئاگر هاواری کرد:

"هۆ خەڵکینە ئاگادارن ئاو دەیەوێت بتانخنکێنێت، هۆ خەڵکینە ئاو هاتووە زەوی باووباپیرانتان لێ بستێنێت!."

ئاو گوێی نەدا و بە هانای سووتاوانەوە  بوو، ساردی دەکردنەوە پێی دەوتن:"دڵنیا بن ئێوە هەبن، ئەم خاک و نیشتمانەش بۆ ئێوە دەمێنێت، من لە باوەشتان دەنێم تا دەتوانم، من وشک بم نابێ ئێوە بسوتێنرێن."

بەراورد

ژن: ئەو جەریدەیەی پشتەوە ڕاکێشە و دایخە با خواردنەکەی بکەمە سەر..
پیاو بێ سێ و دوو دەیکات، و ژنە دوو قاپی بەدەستەوە دەبێت دایان دەنێت.. پیاو بەدەم کەچک لێیانەوە هەواڵێکی ناو ڕۆژنامەکە دەخوێنێتەوە...
پیاو: هاهاهای.. کچێ تەماشا هاهاهای ... وەڵا گریانم دێ بەحاڵمان...
ژن: چییە پیاوەکە، چیت خوێندەوە..
پیاو: ئەم هەواڵە ئەگەر ڕاست بێ..
ژن: ئێ، دە واز لە خواردنەکە بێنە جارێ، ...
پیاو: کچێ باسی پارە ئەکا، ئەڵێ ٤ ملیار دۆلاری حکومەت کەس نازانێ چی بەسەرهاتووە، ئینجا ئەڵێ بیست ملیۆن دراوە بە چاککردنی ڕێگایەک خۆی دوو ملیۆنی بەس بووە...

ژن: مردوی بێ ئەقڵیت مرێ، خەریکە خواردنەکە لەبینت دەگیرێ، جا ئەوە هەواڵە، ڕۆژی سەدی وا لە تەلەفیزیۆنا ئەڵێ و کەس خاوەنی نییە..

دەوڵەمەندی و بەخشندەیی

دەگێڕنەوە دەڵێن کوڕێک دێتە لای موسای پێغەمبەر (هەزار سڵاو لە گیانی) داوای لێدەکات کە خوا دەوڵەمەندی بکات و بۆی بپاڕێتەوە...
موسا لێی دەپرسێت دەتەوێت خوا دەوڵەمەندت بکات، لە یەکەم سی ساڵی تەمەنت؟ یان لە سی ساڵی کۆتایی تەمەنتدا؟
کوڕە کەوتە بیر کردنەوە و بەراوردکردن، سەرەنجام بڕیاری بۆ سی ساڵی یەکەمی تەمەنی دا، وتی من بە بە گەنجێتی پارەم دەوێت و ئارەزووم هەیە بە گەنجێتی خۆش بگوزەرێم، جگە لەوە بەس خوا دەزانێت کە چەند دەژیم و کێ ناڵێ بە ٣٠ ساڵی نامرم، بیری چۆوە کە مرۆڤ بە پیری لاواز دەبێت و پێداویستییەکانی زیاترن. موساش لە خوا پاڕایەوە، خواش وەڵامی پاڕانەوەکەی دایەوە کە یەکەم ٣٠ ساڵی تەمەنی دەوڵەمەندی دەکات.
کوڕە خوا ڕزق و ڕۆزی بۆ نارد و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ پایەدارتر دەبوو. گەورەبوو بوو بە گەنجێکی ساماندار، هەمیشە هاوکاریی ماڵی خەڵکی دەکرد، پارەی ئەدا بە نەداران، دەستی یارمەتی بۆ هەموو کەس درێژ دەکرد، ژنی دەخواست بۆ بێ باوکان، خانووی دەکرد بۆ بێ لانەکان...
سی ساڵ تێپەڕی و نۆرەی ٣٠ ساڵی دووەمی ژیانی هات... موسا چاودێری ڕووداوەکانی دەکرد، بارودۆخی کوڕە کە بووە بە پیاوێکی دەوڵەمەند وەکو خۆی ماوەتەوە و بگرە زیادی کردوە و بەردەوامیش زیاد دەبێت...
موسا ڕووی کردە خوا و پرسی: "خوایە گیان ٣٠ ساڵی یەکەم تەواو..."
خواش وەڵامی دایەوە: "بەندەی خۆمم بینی کە دەرگای بەخشینەوە و یارمەتی بۆ هەموو کەس کراوە بوو، ئیتر شەرمم کرد، چۆن ڕزقی لێ ببڕم و دەرگای لێداخەم!."

دەسا ئێمەیش تا هەبووین، تا لە تواناماندا هەیە، با دڵفراوان و بەخشندەبین، با دەرگای خێر و چاکەکاری لە هەژار و نەدار دانەخەین. کەسانی وەکوو بەخشندە (کەریمی عەلەکە) و چەندینی تر بهێنینەوە بەرچاومان و دوای ڕێوشوێنیان بکەوین.

کەڵەکە تڕە

مامۆستایەک لە دێیەک وتار دەدات و ئامۆژگاریی خەڵک دەکا، دەڵێت ئەم زەویە وا و ئەمە وا، یەکێک دەپرسێت: "مامۆستا توخوا باسمان بۆ بکە زەوی چۆنە؟ چۆن ئیش دەکات". ئەویش  دەڵێت: "زەوی وەکو تۆپێکی  خڕە، لەسەر قۆچی گایەکی شێت (ئەو باران بەفر و تۆفانە دروست دەکات و ڕادەکات) ئەم گایەش خۆی لەسەر پشتی ماسییەکە وەکو حوت وایە و بەرز و نزم دەکات (وەرزەکان دروست دەکات)"، کابراش دەڵێت: "وەڵڵا مامۆستا بەقسەی تۆ بێت، ئەم تڕە کەڵەکە ڕۆژێک هەر دەڕوخێ."

ئەمە سیامەند بۆی گێڕامەوە، لە کاتێکدا کە باسی حکومەت و ئەم ڕووداوانەی دواییمان دەکرد.

کەڵەشێر

کەڵەشێرە هارەکە و ئازادی

دەگێڕنەوە پیاوێک کەڵەشێرێکی دەبێت، ئەم کەڵەشێرە لەگەڵ گزنگی بەیاندا دەست دەکات بە (قوقاندن) و دەچێتە سەر دیواری ئەم ماڵ و ئەو ماڵ و دەقوقێنێت. دراوسێیەک زۆر بێزار دەبێت و دەچێت بۆ لای کابرای خاوەن کەڵەشێر، داوای لێدەکات کە کەڵەشێرەکەی سەرببڕێت و بەرامبەر بەو کارەی سێ هێندەی نرخی کەڵەشێرەکەش پارەی ئەداتێ، بە خاوەن کەڵەشێریش دەڵێت گۆشتەکەی حەڵاڵی خۆت بێت و نۆشی بکەن. کابرای خاوەن کەڵەشێر بە پێشنیاری دراوسێکەی قایل دەبێت و هەر لەبەر چاویا چەقۆ بە ملی کەڵەشێرە هارەکەدا دەهێنێت.

دارسێو

خۆشه‌ویستی دارسێو

له دێرزه‌ماندا .. دارسێوێكی به‌رز و پته‌و هه‌بوو، منداڵێكی ڕووگه‌ش و نازدار ڕۆژانه‌ ده‌هات له‌ ده‌وریا یاری و ڕاوڕاوكێی ده‌كرد، به‌ لقه‌كانیا سه‌رده‌كه‌وت و له‌ به‌ری داره‌كه‌ی ده‌خوارد، كه‌ ماندو ده‌بوو له‌ سێبه‌ره‌كه‌یدا ڕاده‌كشا و سه‌رخه‌وی ده‌شكاند. دارسێوه‌كه‌ی زۆر خۆش ده‌ویست، دارسێویش زۆر دڵشاد ده‌بوو به‌ یاری كردن و خسنته‌پێكه‌نینی منداڵه‌كه..

ساڵ هاتوڕۆی منداڵ گه‌وره‌بوو، بوو به‌ مێردمنداڵ، بوو به‌ لاو، دووركه‌وته‌وه له‌ باوه‌شی دارسێو و ئیدی یاری نه‌ده‌كرد له‌گه‌ڵیا، ڕۆژێك هاته‌ لای دارسێو و زۆر دڵته‌نگانه‌ چۆكی دادا له‌ بن دارسێودا..

دارسێو: ئه‌وه‌ بۆ خه‌م دایگرتوووی، وه‌ره‌ یاری بكه‌ له‌گه‌ڵمدا.

كوڕ: نا، خۆ من منداڵ نیم، ئێستا گه‌وره‌بووم و پێویستیم به‌ كه‌ره‌سه‌ی یاریكردن هه‌یه‌، و پاره‌م ده‌وێت تا بیانكڕم.

دارسێو: به‌داخه‌وه‌، من پاره‌م نییه، به‌ڵام ده‌توانیت هه‌موو سێوه‌كانم ببه‌یت بیانفرۆشیت و ‌به‌پاره‌كه‌ی كه‌ره‌سه‌ و ئامێری یارییه‌كانتی پێ بكڕیت.

كوڕه‌كه‌ به‌م قسه‌یه‌ زۆر شادمان بوو، ده‌ستبه‌جێ به‌داره‌كه‌دا سه‌ركه‌وت و سێوه‌كانی لێكرده‌وه‌ و به‌ڕوویه‌كی گه‌شه‌وه‌ دابه‌زی و ڕۆی..

كرده‌وه‌ی خۆشه‌ویستان

 ده‌گێڕنه‌وه‌ ئه‌ڵێن دوو هاوڕێ پێكه‌وه‌ پیاسه‌یه‌ك ده‌كه‌ن به‌ بیابیاندا، له‌ڕێگا مشت و مڕیان ده‌بێت له‌سه‌ر بیروبۆچوونی جیا، یه‌كێكیان توڕه‌ ده‌بێت و زللـه‌یه‌ك
ئه‌دات له‌وی تر.زللـه‌ لێدراوه‌كه‌، ئازاری زلـله‌كه‌ له‌ دڵیا ده‌هێڵێته‌وه‌ و، له‌سه‌ر خۆڵی بیابانه‌كه‌ به‌ داره‌كه‌ی ده‌نووسێت:"ئه‌مڕۆ خۆشه‌ویسترین هاوڕێم، زلـله‌یه‌كی لێدام ".دوو هاورێ كه‌ به‌رده‌وام ده‌بن له‌سه‌ر ڕۆیشتن، تاكو ده‌گه‌نه‌ مێرگێك، بڕیار ئه‌ده‌ن كه‌ گه‌یشتن مه‌له‌ی تیا بكه‌ن و خۆیان فێنك بكه‌نه‌وه‌.له‌ناكاو زللـه‌ لێدراوه‌كه‌ قاچی له‌ خۆڵه‌دا ده‌چه‌قێ (خۆڵه‌ جوڵاوی بیابان) به‌ناوا و له‌ جووڵه‌ ده‌وه‌ستێك، هاوڕێیه‌كه‌ی به‌هانایه‌وه‌ دێت، ده‌ستی ڕاده‌كێشێت و ڕزگاری ده‌كات له‌ خنكان له‌ناو خۆڵه‌كه‌دا. پاش ڕزگاربوونی له‌ مردن، له‌سه‌ر به‌ردێكی قه‌راغ مێرگه‌كه‌ ده‌نووسێت:"ئه‌مڕۆ خۆشه‌ویسترین هاوڕێم، له‌ مردن ڕزگاری كردم ".

فۆڕماتی کۆمپیوتەر

٭فۆڕمات

تازه‌ كۆمپیوته‌رم كڕیبوو، ته‌نها ئه‌وه‌ شاره‌زابووم كه‌ كاری پێبكه‌م و خۆم به‌یارییه‌كانی ناو ویندۆز خه‌ریك بكه‌م. هه‌ر كه‌س بهاتایه‌ بۆ ماڵمان و شاره‌زایی هه‌بوایه‌

بیردۆزی ڕێژەیی

ڕێژه‌یی

ڕۆژێك له‌ بۆنه‌یه‌كی گشتیدا زانای به‌ناوبانگ "ئه‌لبه‌رت ئاینیشتاین" ئاماده‌ ده‌بێت، ژنێك لێی نزیك ده‌كه‌وێته‌وه‌ و داوای لێ ده‌كات باسی بیردۆزی ڕێژه‌یی بۆ بكات.. ئه‌ویش ئه‌م به‌سه‌رهاته‌ی بۆ باس ده‌كات:

ڕۆژێك له‌گه‌ڵ كابرایه‌كی نابینا دا گفتوگۆم ده‌كرد، بۆم باس كرد كه‌ من حه‌زم له‌ خواردنه‌وه‌ی شیره‌.

پرسی: شیر چییه‌؟

وتم: شله‌یه‌كی ڕه‌نگ سپییه‌.

وتی: ده‌زانم شله‌ چییه‌، به‌ڵام ڕه‌نگی سپی چییه‌؟

وتم: وه‌كوو په‌ڕی قاز

وتی: په‌ڕ ده‌زانم مانای چییه‌، به‌ڵام پێم بڵێ قاز چییه‌؟

وتم: باڵنده‌یه‌كی مل كه‌وانه‌ییه‌

وتی: باڵنده‌ ده‌زانم چییه‌، به‌ڵام پێم ناڵێی كه‌وانه‌ چییه‌؟

هه‌ستام ده‌ستیم گرت و چه‌مانمه‌وه‌، وتم: كه‌وان ئه‌و شێوه‌یه‌یه‌..

وتی: ئێ ئێ ئێستا ده‌زانم شیر جییه‌..

ئینجا ئاینشتاین به‌ خانمه‌كه‌ی وت، ئازیز خواستت له‌سه‌ری ماوه‌ بۆت باس بكه‌م بیردۆزی ڕێژه‌یی چییه‌؟